Rừng – Không gian dự trữ và điều tiết sinh thái
Rừng giữ vai trò quan trọng trong cân bằng môi trường, điều tiết khí hậu, bảo vệ đất và nguồn nước. Đặc biệt ở địa phương có tỷ lệ đất lâm nghiệp lớn, rừng còn là không gian sinh thái quan trọng trong chiến lược phát triển vùng. Các khu rừng đặc dụng, rừng phòng hộ và rừng sản xuất cần được xác định rõ ràng chức năng và ranh giới để tránh xung đột sử dụng đất với các ngành khác. Quy hoạch sử dụng đất cần duy trì ổn định diện tích rừng phòng hộ và rừng đầu nguồn, đặc biệt tại các lưu vực hồ chứa. Đây là điều kiện tiên quyết để đảm bảo an ninh nguồn nước và phòng chống thiên tai.
Bên cạnh đó, vùng rừng sản xuất cũng có thể tích hợp phát triển mô hình nông – lâm kết hợp, lâm nghiệp sinh thái hoặc du lịch sinh thái cộng đồng, qua đó nâng cao hiệu quả sử dụng đất mà vẫn duy trì được độ che phủ và chức năng sinh thái. Việc xác định các tiểu vùng lâm nghiệp gắn với hành lang bảo vệ rừng và vùng đệm sinh thái là bước then chốt để tích hợp rừng vào không gian phát triển.
Hệ sinh thái tự nhiên – Không gian điều hòa và thích ứng
Các hệ sinh thái tự nhiên như suối, hồ, đầm lầy, đồng cỏ, hoặc vùng đất ngập nước theo mùa tạo nên hệ đệm sinh thái có vai trò hấp thụ khí thải, điều hòa vi khí hậu và bảo vệ đa dạng sinh học bản địa. Trong quy hoạch sử dụng đất, việc bảo tồn và khôi phục các hệ sinh thái này là tiền đề để thiết lập hành lang sinh thái liên kết các không gian chức năng, từ vùng sản xuất đến vùng dân cư và công nghiệp.
Các khu vực ven hồ, dọc theo suối hoặc vùng đất trũng thấp có thể được quy hoạch thành hành lang sinh thái, công viên rừng, hoặc khu bảo tồn sinh thái cộng đồng, qua đó không chỉ bảo vệ môi trường mà còn nâng cao giá trị cảnh quan và dịch vụ sinh thái – du lịch. Hệ sinh thái tự nhiên cũng là không gian “đệm” giúp làm giảm xung đột đất đai giữa các khu chức năng khác nhau, góp phần định hình không gian sử dụng đất hợp lý và mềm dẻo hơn.
Đa dạng sinh học – Tài sản sinh thái dài hạn và cơ sở phát triển xanh
Đa dạng sinh học, bao gồm hệ thực vật, động vật, vi sinh vật và các hệ gen bản địa, là yếu tố then chốt cho khả năng phục hồi của hệ sinh thái trước các tác động tiêu cực từ con người và khí hậu. Từ góc độ quy hoạch phát triển, đa dạng sinh học không chỉ là tài sản bảo tồn, mà còn là nguồn lực phát triển xanh, đặc biệt trong lĩnh vực dược liệu, nông nghiệp bản địa, du lịch tự nhiên và giáo dục môi trường. Tại các địa phương có sự giao thoa sinh thái giữa cao nguyên và rừng nhiệt đới, hệ động thực vật đa dạng – bao gồm các loài cây gỗ quý, lan rừng, chim chóc và thú rừng bản địa – là nguồn lực quý báu cần được tích hợp vào quy hoạch sử dụng đất. Những khu vực có độ nhạy sinh thái cao cần được xác định là vùng hạn chế phát triển, vùng ưu tiên bảo vệ sinh học, và có thể tích hợp vào quy hoạch khu bảo tồn thiên nhiên, vườn dược liệu bản địa hoặc trung tâm sinh thái – giáo dục môi trường.
Lồng ghép nguồn lực sinh thái trong quy hoạch sử dụng đất
Thay vì xem rừng, sinh thái và đa dạng sinh học như rào cản phát triển, quy hoạch hiện đại cần xem đây là hạ tầng xanh – một phần của không gian phát triển. Việc lồng ghép hệ thống rừng và sinh thái vào quy hoạch sử dụng đất không chỉ góp phần bảo vệ môi trường, mà còn giúp tăng giá trị đất đai thông qua cảnh quan, dịch vụ hệ sinh thái và du lịch sinh thái cộng đồng.
Quy hoạch nên xác định rõ vùng lõi bảo vệ, vùng đệm sinh thái, hành lang kết nối sinh học, đồng thời phát triển các cụm không gian xanh chức năng để hỗ trợ đô thị hóa, công nghiệp hóa theo hướng xanh hóa. Bản đồ sinh thái có thể trở thành một lớp thông tin quan trọng trong hệ thống dữ liệu không gian để hỗ trợ ra quyết định trong phân bổ đất đai hợp lý, cân bằng giữa phát triển và bảo tồn.
Tóm lại: Nguồn lực rừng, sinh thái và đa dạng sinh học là thành tố không thể thiếu trong định hình không gian phát triển bền vững. Việc tích hợp chặt chẽ các yếu tố này vào quy hoạch sử dụng đất không chỉ giúp bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, mà còn mở ra những hướng phát triển mới theo mô hình sinh thái – du lịch – nông nghiệp bền vững. Đặc biệt, với những địa phương giàu tiềm năng lâm nghiệp và cảnh quan thiên nhiên – việc định hướng phát triển sử dụng đất gắn với bảo vệ hệ sinh thái sẽ là chiến lược lâu dài, góp phần thúc đẩy kinh tế xanh, gia tăng giá trị đất đai và nâng cao chất lượng sống cho cộng đồng địa phương.
Nguyễn Ninh Hải
