Nguồn lực đất đai – Nền tảng định hình không gian phát triển
Đất đai là tài nguyên cơ bản và không thể thay thế trong mọi quá trình phát triển kinh tế – xã hội. Đối với công tác quy hoạch sử dụng đất, đất đai không chỉ được xem xét về mặt số lượng (diện tích) mà còn phải đánh giá trên các khía cạnh như tính thích nghi, chất lượng, khả năng canh tác và vị trí không gian. Ví dụ, đất đỏ bazan chiếm ưu thế với độ phì cao, rất thích hợp cho phát triển các loại cây công nghiệp dài ngày như cà phê, hồ tiêu và cao su. Đây là lợi thế chiến lược trong định hướng phát triển nông nghiệp công nghệ cao và nông nghiệp sinh thái bền vững. Bên cạnh đó, các vùng đất bị thoái hóa hoặc có độ dốc lớn cần được khoanh vùng để có kế hoạch cải tạo, bảo vệ hoặc chuyển đổi mục đích sử dụng phù hợp, như trồng rừng hoặc phát triển du lịch sinh thái. Việc phân hóa rõ ràng chức năng sử dụng đất dựa trên đặc điểm địa hình – thổ nhưỡng sẽ giúp địa phương khai thác hiệu quả tiềm năng đất đai, đồng thời giữ gìn các vùng sinh thái quan trọng.
Nguồn lực nước – Yếu tố điều tiết phát triển bền vững
Nước là yếu tố điều tiết và quyết định tính bền vững trong việc khai thác và sử dụng đất, đặc biệt đối với các lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, phát triển đô thị và công nghiệp. Hệ thống hồ chứa và công trình thủy lợi cung cấp nguồn nước tưới quan trọng cho các vùng trồng cây công nghiệp. Việc khai thác và phân bố nguồn nước mặt một cách hợp lý sẽ là cơ sở để quy hoạch các vùng sản xuất chuyên canh và vùng nông nghiệp công nghệ cao. Đồng thời, ở những khu vực gặp khó khăn về nguồn nước, cần tích hợp yếu tố hạn chế này vào quy hoạch để xác định lại mô hình sử dụng đất phù hợp như chuyển đổi sang trồng rừng phòng hộ, phát triển cây trồng chịu hạn hoặc mô hình nông nghiệp hữu cơ tiết kiệm nước. Việc lồng ghép quản lý nguồn nước vào quy hoạch sử dụng đất sẽ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng đất theo hướng thích ứng và bền vững hơn.
Nguồn lực khoáng sản – Cơ hội phát triển công nghiệp và hậu khai thác
Khoáng sản là một nguồn lực có giá trị kinh tế cao và đóng vai trò quan trọng trong phát triển công nghiệp, nhất là trong bối cảnh nhiều địa phương định hướng thu hút đầu tư vào chế biến vật liệu xây dựng và các ngành công nghiệp phụ trợ. Ở nhiều địa phương, các loại khoáng sản như đá xây dựng, đất sét, hoặc than bùn có thể được khai thác phục vụ phát triển hạ tầng, xây dựng và công nghiệp sản xuất vật liệu. Trong quy hoạch sử dụng đất, các khu vực có trữ lượng khoáng sản cần được khoanh vùng khai thác hợp lý, đi đôi với quy hoạch sử dụng đất sau khai thác để đảm bảo hiệu quả kinh tế dài hạn và giảm thiểu tác động môi trường. Đất sau khai thác nếu được phục hồi hợp lý có thể chuyển đổi thành khu công nghiệp, khu nông nghiệp công nghệ cao hoặc không gian sinh thái phục vụ cộng đồng. Do vậy, khoáng sản không chỉ là tài nguyên cần khai thác hợp lý, mà còn là yếu tố động lực để hình thành các chuỗi giá trị kinh tế mới gắn với sử dụng đất.
Nguồn lực khí hậu – Cơ sở cho phân vùng sinh thái và thích ứng dài hạn
Khí hậu là yếu tố định hướng lâu dài trong quy hoạch sử dụng đất vì ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng của cây trồng, điều kiện canh tác và rủi ro thiên tai. Ví dụ, nhiều địa phương nằm trong vùng khí hậu Tây Nguyên với mùa khô rõ rệt: mùa mưa (từ tháng 5 đến tháng 10) và mùa khô (từ tháng 11 đến tháng 4), lượng mưa tập trung và biên độ nhiệt lớn. Nhiệt độ trung bình năm khoảng 22–25°C, lượng mưa từ 2.000–2.500 mm/năm sẽ thuận lợi để phát triển các loại cây công nghiệp cần ánh sáng và khô ráo như cà phê, hồ tiêu. Tuy nhiên, những biến động khí hậu trong tương lai, như hạn hán kéo dài hoặc lượng mưa cực đoan, cũng đặt ra yêu cầu phải tích hợp yếu tố khí hậu vào trong quy hoạch sử dụng đất nhằm đảm bảo khả năng thích ứng. Các vùng có tiềm năng phát triển năng lượng mặt trời hoặc điện gió cần được đánh giá lồng ghép để chuyển đổi những vùng đất kém hiệu quả sang khai thác năng lượng tái tạo. Đồng thời, cần xác định và ưu tiên phát triển hệ thống cây xanh đô thị, vùng rừng phòng hộ và hành lang sinh thái để điều hòa khí hậu cục bộ, góp phần ứng phó với tác động của biến đổi khí hậu. Do đó, khí hậu không chỉ là yếu tố tác động mà còn là nền tảng để phân chia không gian sử dụng đất theo vùng sinh thái – khí hậu phù hợp.
Nguyễn Ninh Hải
